Για άρθρο που εμφανίστηκε στην Ελευθεροτυπία

Σχετικά με όσα αναφέρονται σε άρθρο που εμφανίστηκε στην Ελευθεροτυπία και διατυπώνει την άποψη ότι ο Ηριδανός δεν θα σκεπαστεί τελικά, η Ελένη Τζιρτζιλάκη σχολιάζει τα εξής:

Ευχαριστούμε τον φίλο που μας το επισήμανε, αλλά ότι γράφτηκε στην εφημερίδα είναι προσωπική άποψη της δημοσιογράφου η ειπώθηκε από κάποιους με τους οποίους συζήτησε. Η απόφαση του ΚΑΣ παραμένει και είναι ο Ηριδανός να σκεπαστεί με γυαλί.
Τίποτα δεν άλλαξε, αυτό που γράφτηκε είναι παραπλανητικό (στην χειρότερη περίπτωση ίσως για να σταματήσουμε;)
Επίσης ζητάμε αποκατάσταση της ροής και να γίνει μια διαδρομή ώστε ο Ηριδανός να είναι επισκέψιμος σε διάφορα σημεία της πόλης!

Ένα δώρο στην πόλη της Αθήνας. Ανάδειξη της ροής του ποταμού.

Ο ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μως στο δοκίμιο «Το Δώρο. Μορφές και λειτουργίες της ανταλλαγής στις Αρχαϊκές Κοινωνίες» και στο κεφάλαιο «Το πνεύμα του δώρου» αναφέρεται στην Πολυνησία και λέει ότι σύμφωνα με τη θρησκευτική θεωρία των Μαορί, «Χάου» είναι το πνεύμα των πραγμάτων που εμπεριέχεται στη γη και στον τόπο καθώς όλα τα πράγματα στη φύση έχουν μια πνευματική δύναμη. «Ταόνγκα» είναι το δώρο: είναι στενά δεμένο με τη γη και έχει πνευματική δύναμη. Το «χάου» (άνεμος, ψυχή) θέλει να γυρίσει στον τόπο που γεννήθηκε να ξαναβρεί τη δύναμή του.

Το γεγονός ότι το ποτάμι αποκαλύφτηκε αποτελεί ένα δώρο στη πόλη της Αθήνας μετά από τα πολλά τσιμέντα που είχε δεχτεί κατά την διάρκεια των έργων του μετρό. Εμφανίστηκε ζωντανό, να ρέει στα 6 μέτρα βάθος και είναι ολοφάνερο ότι η ροή του νερού θέλει να εμφανιστεί στην πόλη της Αθήνας .

Αναφέρομαι στις φυλές της Πολυνησίας και στο πνεύμα του ποταμού για να δείξω τη σημασία της ροής, του διαρκούς γίγνεσθαι του ποταμού της Αθήνας Ηριδανού. Η εμφάνιση της ροής του θα έπρεπε να γίνει η αφορμή για την αποκάλυψή του στην πλατεία και σε άλλα σημεία της πόλης και κυρίως στο τμήμα από το Μοναστηράκι έως την Ποικίλη Στοά, ως μια ανταπόδοση στον ποταμό που ρέει όλους αυτούς τους αιώνες.

Θα μπορούσε να αποτελεί μια διαδρομή στην οποία να συναντά κανείς το ποτάμι αρχικά στην πλατεία, στη συνέχεια κάτω από το σταθμό, σε κάποιο σημείο κατά μήκος της οδού Ηφαίστου, στην ποικίλη στοά, στην οδό Αδριανού και να καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, όπου και σήμερα το ποτάμι είναι ζωντανό με ιδιαίτερα φυτά και ζώα.

H ετερότητα και η διαρκής ροή του ποταμού υποστηρίχθηκε από τον Ηράκλειτο: συμβολικά αποδίδεται ως ποτάμι δράκοντας, ως ποτάμι άλογο, ως οργισμένος ταύρος , ως γέροντας κι εν γένει ο ποταμός ως διαρκές γίγνεσθαι. Όπως αναφέρει «μάχεσθαι χρη» για τους νόμους του ανθρώπου αλλά και για τους νόμους της φύσης, για το παρόν και το μέλλον της Αθήνας.

Η άποψη να τοποθετηθεί το ποτάμι κάτω από γυαλί έρχεται σε αντίθεση με τη θέση της Unesco για την πολιτιστική κληρονομιά όσον αφορά στο ζήτημα των τοπίων. Η έννοια του πολιτιστικού τοπίου αναπτύσσεται από το 1972 από την Unesco στο πλαίσιο της συνθήκης για την πολιτιστική κληρονομιά. Πολιτιστικά τοπία χαρακτηρίζονται τα ανθρώπινα έργα και τα έργα της φύσης. Από την δεκαετία του 1980 η επιτροπή για την πολιτιστική κληρονομιά μιλά «για την διατήρηση τοπίων σημαντικών για την αρμονική αλληλεπίδραση του ανθρώπου και της φύσης» και ζητά να «δοθούν ευκαιρίες στο κοινό να χαρεί την οργανική σχέση που συνδέει τα ανθρώπινα έργα με το έργο της φύσης.»

Σήμερα ο ποταμός είναι μια γραμμή σε κάποιους χάρτες της Αθήνας. Ένας ποταμός που ακόμη και από τους Αθηναίους δεν είναι πολλοί αυτοί που γνωρίζουν που βρίσκεται. Ορισμένοι μπορεί να επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο στην αποβάθρα του ΗΣΑΠ -χώρος που δεν είναι ακόμη πολύ γνωστός και που η πρόσβασή του είναι περιορισμένη. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τον χώρο του Κεραμεικού όπου ο ποταμός είναι ζωντανός και περιτριγυρισμένος από φυτά, ζώα και πουλιά.

Ας ξαναγίνει λοιπόν ορατή η ροή του ποταμού στην πόλη της Αθήνας, καθαρίζοντας και αναδεικνύοντας αρχικά το τμήμα από την πλατεία έως την ποικίλη στοά κι εν συνεχεία στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Η διαδρομή του σε όλη την πόλη μπορεί να επισημανθεί με πινακίδες και σταδιακές διανοίξεις.

Ανάδειξη του ποταμού σημαίνει ανάδειξη της αδιάκοπης ροής του . Το ποτάμι δεν είναι ποτέ το ίδιο.

Ε.Τ.

Διαδρομή: «Ακολουθώντας» τον Ηριδανό

Στέλιος Λεκάκης, αρχαιολόγος

Πλατεία Δεξαμενής - Σύνταγμα - Μοναστηράκι - Οδός Αδριανού - Αγορά - Κεραμεικός

Αφιερώνεται στις μικρές και μεγάλες
-καθημερινές- απώλειες.
Ρειν τα όλα του ποταμού δίκην

Προλογικά
Ο Ηριδανός ήταν ένας από τους ποταμούς που άρδευαν το λεκανοπέδιο των Αθηνών από την προϊστορία, μαζί με τον Ιλισό και τον Κηφισό. Η ορμητική του ροή αλλά και το γεγονός ότι περνούσε από το κέντρο της πυκνοκατοικημένης πόλης, οδήγησε στον εγκιβωτισμό και την υπογειοποίησή του κατά τμήματα και περιόδους, ήδη από την κλασική αρχαιότητα. Σήμερα αποτελεί ένα από τα αόρατα φυσικά στοιχεία της πόλης, σχεδόν άγνωστο στους Αθηναίους ενώ η παρουσία του στο γεωανάγλυφο γίνεται αντιληπτή μέσω ενδείξεων.

Η παρακάτω ημερήσια διαδρομή είναι, ουσιαστικά, μια ανίχνευση αυτών των ενδείξεων και -αναφέροντας μαζί αρχαία και σύγχρονα αθηναϊκά τοπόσημα- κάποια προσπάθεια ερμηνείας τους˙και όπως όλες οι ερμηνείες, αν όχι υποκειμενική τότε σίγουρα φορτισμένη από τα προσωπικά εργαλεία αντίληψης του κόσμου καθενός (γνώσεις, συναισθήματα, αδυναμίες, εμμονές…), στη συγκεκριμένη περίπτωση, του δικού μου.

Για να επιστρέψουμε όμως στον Ηριδανό: Ο ορμητικός χείμαρρος αναφέρεται πολύ σποραδικά στις αρχαίες πηγές˙η ολιγολογία τους ίσως να οφείλεται στα έργα ελέγχου της ροής του. Μια σύντομη έρευνα δίνει κάποια αναπαραγώμενα μυθολογικά στοιχεία ενώ οι τοπογραφικές πληροφορίες είναι ελάχιστες (βλ. κυρίως Πλάτωνα, Παυσανία, Στράβωνα). Περισσότερα στοιχεία έγιναν γνωστά μετά τις ανασκαφές για τον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Αθηνών στις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Περιληπτικά
Ο Ηριδανός, το μικρότερο από τα τρία ποτάμια της Αθήνας αλλά και βασικός άξονας ρυμοτομίας σε όλες τις περιόδους, είχε συνεχή ροή, άλλαζε συχνά κοίτη και πλημμύριζε στις μεγάλες βροχοπτώσεις καθώς δεχόταν τα νερά από την Ακρόπολη, τον Άρειο Πάγο, την Πνύκα αλλά και από άλλα μικρά ρέματα και χειμάρρους (εικ.1). Τα δεδομένα αυτά έκαναν τους Αθηναίους να ασχολούνται διαχρονικά με το πρόβλημα ελέγχου της κοίτης του σε διάφορα σημεία της διαδρομής του (βλ. παρακάτω). Η πιο σημαντική επέμβαση είναι, βέβαια, στη ρωμαϊκή περίοδο (2ος αι. μ.Χ.), όπου το ποτάμι καλύπτεται με πλίνθινη καμάρα και μετατρέπεται σε κλειστό αγωγό-υπόνομο (εικ.6). (Ένας σχηματικός χάρτης της διαδρομής του είναι διαθέσιμος εδώ).

Δείτε το πλήρες άρθρο με τις σχετικές φωτογραφίες όπως δημοσιεύονται στο περιοδικό MONUMENTA

Ηριδανός - video

Η κοίτη του Ηριδανού με τον Ρωμαικό αποχετευτικό αγωγό στο εσωτερικό της στην Λ. Αμαλίας, Σταθμός του Μετρό Σύνταγμα.

την φωτογραφία μας έστειλε ο Μιχάλης Χ.

Ο ποταμός Ηριδανός και η πόλη της Aθήνας

Ο Ηριδανός ήταν ένας από τους τρεις ποταμούς που άρδευαν το λεκανοπέδιο των Αθηνών , αναφέρεται από τον Ηρόδοτο.

Δεχόταν συχνά νερά από την Ακρόπολη τον Άρειο Πάγο και την Πνύκα, άλλαζε συχνά κοίτη και πλημμύριζε με τις μεγάλες βροχοπτώσεις.

Κατά τους προϊστορικούς χρόνους βρισκόταν εκτός κατοικημένης περιοχής ,όχι πολύ μακριά από τον οικισμό. Σταδιακά ο οικισμός άρχισε να επεκτείνεται προς τα βόρεια και δυτικά η επέκτασή του επηρεάστηκε από την παρουσία του ποταμού. Ο Πλάτων, αναφέρεται στον Ηριδανό και τον Ιλισό τα δύο ποτάμια της Αθήνας που περιέβαλαν την πόλη και την οριοθετούσαν από βορρά και νότο.

Κατά τα χρόνια του Αδριανού το ανατολικό προάστιο της πόλης που αποτελούσε μια πολυτελή συνοικία της διέσχιζαν δύο ποταμοί ο Ιλισός στα νότια και ο Ηριδανός κλάδος του οποίου κατέβαινε ορμητικά από τον Λυκαβηττό και από την πλατεία Συντάγματος, διέσχιζε την οδό Όθωνος κατευθυνόταν στη Μητροπόλεως κατόπιν στην Αδριανού για να καταλήξει στον Κεραμεικο. Μετά τη Πειραιώς στρεφόταν νότια ενώνεται με τον Ιλισό (Παυσανίου Περιηγήσεις Αττικά) . Σε όλη τη πορεία του ενισχυόταν από ρέματα και χείμαρρους. Όταν άρχισε να δέχεται λύματα(αναφέρεται από τον Καλλίμαχο τον Κυρηναίο)Στράβων ΙΧ 397) καλύφθηκε και μετατράπηκε σε κλειστό αγωγό τουλάχιστον στο δυτικό τμήμα της πόλης στην Αγορά και στον Κεραμεικό .

Σήμερα ο ποταμός είναι μια γραμμή σε κάποιους χάρτες της Αθήνας, ένας ποταμός που ακόμη και από τους Αθηναίους όχι πολλοί γνωρίζουν την που ευρίσκεται , ίσως ορισμένοι επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο στην αποβάθρα του ΗΣΑΠ , χώρος που δεν είναι ακόμη πολύ γνωστός και που η πρόσβασή του είναι περιορισμένη.

Στον αρχαιολογικό χώρο στον Κεραμεικό είναι ορατός .

Το 1992-94 έγιναν οι ανασκαφές εξαιτίας της κατασκευής του μετρό.

Στο ύψος της οδού Όθωνος στη λεωφόρο Αμαλίας αποκαλύφθηκε η κοίτη του, στο σημείο αυτό σε πλάτος υπερέβαινε τα 50 μέτρα.

Αποκαλύφθηκε με τις ανασκαφές αυτές στην πλατεία στο Μοναστηράκι, τοποθετήθηκε γυαλί για την ανάδειξή του στην επιφάνεια της πλατείας και είναι επισκέψιμος από την αποβάθρα του ΗΣΑΠ.

Στην Ποικίλη Στοά αποκαλύφθηκε τμήμα της κτιστής κοίτης του ποταμού μέσα στο χώρο δίπλα στη πλατεία του Αγίου Φιλίππου.

Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού συντηρεί ένα οικοσύστημα μοναδικό για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας.

Νέο τμήμα του Ηριδανού αποκαλύφθηκε τον Οκτώβριο στην πλατεία στο Μοναστηράκι όταν τμήμα της πλατείας καταβυθίστηκε, έπειτα από βροχή εξαιτίας των έργων που είχαν αρχίσει για την διαμόρφωση τα πλατείας.

Η εγκιβωτισμένη κοίτη είναι σπάνιο δείγμα υδραυλικής τεχνολογίας έχει γίνει σε τρεις κατασκευαστικές φάσεις με μαρμάρινες η πλίνθινες πλάκες, θολωτή κατασκευή σε σχήμα καμάρας και με πλίνθους σε οξυκόρυφη διάταξη

Από τους μελετητές έγινε η πρόταση να μείνει ανοιχτό το σκάμμα και να γίνει ανοιχτή διαμόρφωση, ώστε ο Ηριδανός να είναι ορατός και να ακούγεται από το ύψος της πλατείας επίσης να είναι επισκέψιμος με σκάλα που θα οδηγεί στο βάθος.

Το Κ. Α.Σ. που συνεδρίασε τον Ιούλιο 2008 αποφάσισε ο Ηριδανός να καλυφθεί με κεκλυμένο γυαλί (απόφαση η οποία δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα).

Το άνοιγμα στην πλατεία έχει ακανόνιστο πολυγωνικό σχήμα, 6 μ βάθος έκταση 60 τμ . Υπάρχει διαρκής και άφθονη ροή νερού όλο το χρόνο μέση παροχή 25 κ.μ. ανά ώρα δηλ.600 κυβικά την ημέρα που αυξάνεται κατά πολύ την περίοδο των βροχοπτώσεων.

Ο αγώνας για τη διάσωσή του έχει σχέση με τη διάσωση των αρχαιολογικών χώρων και την ένταξή τους στη ζωή της πόλης.

Επιθυμούμε να αποκτήσει ενεργό ρόλο στην υπόθεση της αειφορίας της πόλης.

Να παραμείνει ανοιχτό σε αυτό το σημείο ώστε ο κάτοικος και ο επισκέπτης να έχει την εμπειρία του ποταμού, ως μια αρχή ανάδειξης και των υπολοίπων τμημάτων του.

Μέσα από χαρτογραφήσεις να είναι κατανοητή η διαδρομή του στη Αθήνα.

Ανάδειξη του ποταμού σημαίνει ανάδειξη της αδιάκοπης ροής του .