Εγκαίνια πλατείας Μοναστηρακίου

ΣΑΣ ΚΑΛΟΥΜΕ ΑΥΡΙΟ ΣΤΙΣ 12.ΟΟ ΤΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ, ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΕΨΟΥΜΕ ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ.

ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΝΑΝ ΑΝΟΙΧΤΟ ΧΩΡΟ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΡΩΜΕΝΑ.
Στην πλατεία στο Μοναστηράκι.

Στον δημόσιο χώρο, στη δημόσια σφαίρα της Αθήνας.

Η πλατεία ως ανοιχτός χώρος της πόλης σε διαφορετικότητες και δρώμενα.
Λίγες ημέρες αφού γράφτηκε αυτό το κείμενο, σκότωσαν εν ψυχρώ τον Αλέξη σε ένα δρόμο στην Αθήνα, στην οδό Μεσολογγίου, κοντά στη πλατεία Εξαρχείων.

Με αυτή τη πράξη ακόμη για μια φορά και πιο έντονα από ποτέ φανερώθηκε η βία στον δημόσιο χώρο αυτής της πόλης και μάλιστα στα Εξάρχεια, μια περιοχή που νόμιζε κανείς ότι το δικαίωμα αυτό είχε κατακτηθεί. Στο δρόμο σκότωσαν εν ψυχρώ ένα παιδί που είχε βγει μια βόλτα στην Αθήνα. Το γεγονός αυτό δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει στο να βγουν τα παιδιά αυτής της πόλης έξω, να φωνάξουν να διαδηλώσουν και εκτός από τα παιδιά, να βγούμε όλοι στους δρόμους της πόλης.

Είναι έντονα το αίτημα της διεκδίκησης των δικαιωμάτων στην Αθήνα και στους χώρους της. Το δικαίωμα στα πρωταρχικά: όπως να περπατάμε, να μιλάμε, να καθόμαστε και να διασκεδάζουμε ελεύθεροι-ες στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης μας. Και η πόλη μας να μην αστυνομεύεται. Να μη ζούμε με τον φόβο, την απόρριψη και τον αποκλεισμό.

Η πλατεία στο Μοναστηράκι που τώρα βρίσκεται στο τέλος, ελπίζω να αποτελέσει έναν δημόσιο χώρο για το πληθυσμό της Αθήνας χωρίς τραπεζοκαθίσματα και αστυνομία, ένα χώρο συλλογικό και φιλόξενο, όπως από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό τη φανταστήκαμε.
Σήμερα Σάββατο όπως κάθε μέρα πήγα στην πλατεία, είχε βρέξει, και οι εργάτες που έφτιαχναν το πολύχρωμο λιθόστρωτο, όλοι μετανάστες, κυρίως αλβανοί, υπήρχε κι ένας αιγύπτιος, εκτός από τον υπεύθυνο που ήταν έλληνας που ήταν χρόνια μετανάστης στις Η.Π.Α., είχαν για λίγο σταματήσει, για να κολατσίσουν, το καθιερωμένο σουβλάκι που αποτελούσε φιλανθρωπία[1] γνωστού καταστηματάρχη της πλατείας, οι εργολάβοι ήταν κλεισμένοι στο κοντέϊνερ, η πλατεία φάνταζε απόκοσμη, με τις ροές στο λιθόστρωτο, με την Παντάνασσα, με την απόληξη του μετρό ως κατασκευή από ανοξείδωτο, με τον αρχαιολογικό χώρο, στον οποίο βρίσκεται το ποτάμι ο Ηριδανός, σαν μια μικρή τρύπα στον χώρο. Εκεί μπροστά το τζαμί Τζισταράκη, η τζαμί του κάτω Συντριβανιού τώρα Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, δεξιά ο σταθμός. Στο βάθος φαινόταν η Ακρόπολη.

¨Έξω από την πλατεία είχε μετατοπιστεί η ζωή και η πολυμορφία, χαρακτηριστικό της περιοχής και της πλατείας. Ένα τοπίο ετεροτήτων στο οποίο συνυπάρχουν οι διαφορετικότητες της Aθήνας. Στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό το χαρακτηριστικό αυτό απετέλεσε βασικό στοιχείο της πρότασης, καθώς προκάλεσε την ιδέα για το πολύχρωμο μωσαϊκό και τις ροές. H διαφορετικότητα, η πολυμορφία και η αντιπαράθεση, συνεχίστηκαν στην πλατεία όλα αυτά τα χρόνια , τώρα δέκα χρόνια μετά που το έργο υλοποιήθηκε συνεχίζουν να υπάρχουν, πιο δραματικά και με μεγαλύτερες εντάσεις.

Χαρακτηριστικό της υπήρξε πάντοτε η ετερογένεια, καθώς και ότι αναπτύσσεται μια αντιπαράθεση, αποτελεί δηλαδή μια ανοιχτή δημόσια σφαίρα που καθιστά δυνατή τη νομιμότητα των χωρικών ανταγωνισμών. Στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό την χαρακτηρίζαμε ως μεσογειακή, ότι δηλαδή έχει έντονα τα χαρακτηριστικά στα οποία ο Braudel[2] αναφέρεται «με τον δικό της ρυθμό τον διακεκομμένο ρυθμό της ομιλίας και της σιωπής, των σχολίων, του παιχνιδιού, τόπος τελετουργίας χειρονομίας θεάματος διασκεδάσεων και παιχνιδιών προσφέρει μια ανάγνωση της ίδιας της πόλης και των κοινωνικών δομών». Η πλατεία εξ αιτίας της θέσης της αποτελεί πέρασμα, αλλά και τόπο συνάντησης πολλών διαφορετικών ανθρώπων αλλά και των εξόριστων της μητρόπολης.

Πως εκφράζεται η κατάσταση αυτή χωρικά τη σημερινή ημέρα; Κάποιοι πωλούσαν ομπρέλες, οι μαύροι φορτωμένοι με τις τσάντες έτρεχαν να κρυφτούν, η κοπέλα που πωλούσε τις ζωγραφιστές κάρτες είχε μόλις φτάσει, οι μανάβηδες ήταν στους πάγκους τους , τα τραπέζια στα σουβλατζίδικα περίμεναν τους πελάτες, οι τελάληδες είχαν πάρει ήδη τη θέση τους μπροστά σε αυτά, τουρίστες μ ένα χάρτη στο χέρι ρωτούσαν για κάποια τοποθεσία, οι κυρίες έτρεχαν προς την οδό Ερμού, η αστυνομία είχε αρχίσει ήδη τις περιπολίες στην περιοχή κυνηγώντας τους δυο μικρούς πακιστανούς που πουλούσαν το «πλατς πλατς» καθισμένοι κάτω, οι ζητιάνοι είχαν κάτσει σε κάποιες άκρες. Αν και το ύφασμα έχει ενισχυθεί γιατί ένα βράδυ κάποιοι το έκαψαν, είχαν ήδη ανοιχθεί τρύπες και μερικοί περίεργοι κοιτούσαν το «μέσα» της πλατείας.

Τώρα που το έργο φτάνει στο τέλος, και το πολύχρωμο λιθόστρωτο έχει απλωθεί με τις ροές στο ταραγμένο έδαφος της πλατείας, βλέποντας τα μικρά δενδράκια , δάφνες, που είχαν φυτευτεί, σύμφωνα με εντολές της Ενοποίησης και δωρεά του Δήμου στη θέση που είχαμε σκεφτεί μεγάλα δένδρα όπως πλατάνια, η κερασιές, και το άνοιγμα του αρχαιολογικού χώρου που σαν φωταγωγός μοιάζει πλέον, και τον όγκο των απολήξεων, βασικό στοιχείο της πρότασης μας από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό « καθώς τις θεωρούσαμε τις τρύπες στην σύγχρονη πόλη και προτείναμε τρία αντικείμενα τα οποία θα διακρίνονται για τη φωτεινότητα διαφάνεια και τις κινητικές τους μορφές. Οι κατασκευές αυτές εκτός του ότι δηλώνουν τους κατακόρυφους υπόγειους άξονες του μετρό χρησιμοποιούνται ως φωτιστικά σώματα, καθιστικά, αντικείμενα εξερεύνησης ηχητικές κατασκευές». Επειδή η Αττικό Μετρό δεν δέχτηκε να αφαιρέσει την απόληξη που προέκυψε μετά τα έργα, η συνέχεια ήταν να μετατραπεί ο υπερυψωμένος χώρος που τώρα ήταν μεγάλης έκτασης σε ελεύθερο καθιστικό, επενδύοντας την μεταλλική κατασκευή με ξύλο. Αναρωτιέμαι πόσο πέτυχε αυτή η πλατεία; Αποτελεί τον «κενό χώρο της πόλης» που περιγράφαμε στον διαγωνισμό; Λέγαμε τότε «η μελέτη προτείνει ένα κενό χώρο έναν αρνητικό χώρο που μετατρέπεται σε πλήρες από τους χρήστες της πλατείας.» Κατόρθωσε άραγε να εξασφαλίσει μια αισθητική αλλά και να παράγει έναν σύγχρονο δημόσιο χώρο για τα δεδομένα της μητρόπολης Αθήνας ;

Θα προσπαθήσω να θέσω και να απαντήσω σε ερωτήματα που καθημερινά τους μήνες αυτούς σκέφτομαι ανοίγοντας μια συζήτηση για την πλατεία, την πόλη και τον δημόσιο χώρο;

Μπορούν οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί να συνεισφέρουν στην υπόθεση του δημόσιου χώρου; Τι έχουν να αντιμετωπίσουν οι αρχιτέκτονες;

Πως συμπεριφέρονται οι εμπλεκόμενοι; Eίναι ώριμοι για αυτή τη διαδικασία, πως συμπεριφέρονται οι αρχιτέκτονες; Ποίοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν έναν δημόσιο χώρο και μάλιστα σαν κι αυτόν στην καρδιά της πόλης με όλες τις ιστορίες της στο έδαφός της;

Η πλατεία χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη αισθητική και δεν απέχει ιδιαίτερα από τα αρχικά σχέδια. Ο χώρος της πλατείας βρίσκεται πλέον χαμηλότερα από την οδό Ερμού, έτσι ορίζεται ως πλατεία και αναδεικνύεται η εκκλησία της Παντάνασσας.

Το «μωσαϊκό δάπεδο κατασκευασμένο από έγχρωμες πέτρες και μάρμαρα με σαφή αναφορά στη μεσογειακότητα σκεπάζει την πλατεία», στο οποίο προστέθηκαν και μαντεμένιοι και γυάλινοι κυβόλιθοι που δημιουργούν ένα παιχνίδι και ένα «ίχνος», οι απολήξεις είναι πιο μετριοπαθείς και ογκώδεις, εξαιτίας της δεύτερης απόληξης που προέκυψε, και ο αρχαιολογικός χώρος στον οποίο βρίσκεται ο Ηριδανός δεν είναι ακριβώς αυτό που αρχικά είχαμε σκεφτεί αν και πετύχαμε να παραμείνει ανοιχτός, και η δημόσια βρύση (κρήνη) απαραίτητο και ιστορικό στοιχείο της πλατείας δεν πραγματοποιήθηκε. Όμως αρκεί;

Οι άμεσα εμπλεκόμενοι είναι το λιγότερο ανώριμοι γι αυτή τη νέα ποιότητα που είναι απαραίτητη, που έχει να κάνει με την επεξεργασία και την πρόταση του δημόσιου χώρου στις σημερινές συνθήκες της μητρόπολης Αθήνας .

Εκείνοι απλά ζητούν την αισθητικοποίηση ενός χώρου και μάλιστα με όσο είναι δυνατόν ανειδήκευτους εργάτες (δηλαδή όσο το δυνατόν φτηνότερα εργατικά χέρια), για να ακολουθήσει η εξυγίανση(gentrification). Όταν οι αρχιτέκτονες δεν τους κάνουν τα χατίρια τους «τιμωρούν» με πολλούς τρόπους . Έτσι λοιπόν οι αρχιτέκτονες για να πετύχουν τον μετασχηματισμό του δημόσιου χώρου σ αυτή τη φάση στην Αθήνα, αντίθετα από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, πρέπει να έχουν απεριόριστη ψυχική αντοχή και πείσμα να αναζητήσουν και άλλες συνεργασίες σε αυτή τους την διεκδίκηση, καθώς το ζητούμενο είναι να περιοριστεί με κάθε τρόπο, η επίδραση τους στον μετασχηματισμό της πόλης μέσα από την υλοποίηση ενός έργου.

Αν το βραβείο ενός διαγωνισμού και η υλοποίησή του, όπως στην περίπτωση αυτή, επιδιώκει όχι μόνο την αισθητική ενός χώρου, που είναι σημαντική αλλά δεν αρκεί, αλλά την δημιουργία ενός νέου δημόσιου χώρου που να φιλοξενήσει τις διαφορετικότητες αυτής της πόλης, αυτό που τότε είχαμε ονομάσει «η πλατεία ως κενός χώρος της πόλης», οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει είναι απεριόριστες . Και χρειάζεται συμμάχους για να ξεπεραστούν. Βασικό στοιχείο της πρότασής μας ήταν να δοθεί σημασία στις χρήσεις που περιβάλλουν την πλατεία, κομμάτι το οποίο εντελώς αφαιρέθηκε.

Και ξεκινώντας από τα δίκτυα αποχέτευσης, ύδρευσης, φωταερίου, που αρχικά απετέλεσαν μεγάλο πρόβλημα και αιτία καθυστέρησης του έργου καθώς ήταν παλιά και ζητήσαμε με επιμονή να αλλαχθούν, και αν και αλλάχθηκαν δεν συνδέθηκαν στην πλευρά της Μητροπόλεως, και έτσι την προηγούμενη εβδομάδα είχαμε από την αρχή σκαψίματα πάνω στο πολύχρωμο λιθόστρωτο σ εκείνη την πλευρά.

Η δημόσια βρύση, η οποία αποτελούσε νέα εκδοχή της αρχαίας κρήνης που υπήρχε εκεί και είχαμε εντοπίσει σε παλιές γκραβούρες για το Μοναστηράκι, δεν θα γίνει για «να μην πίνουν νερό οι διψασμένοι αυτής της πόλης». Στην ανοιχτή συζήτηση που έγινε με τους καταστηματάρχες, στην οποία δεν είμαστε προσκεκλημένοι ο πρόεδρος της Ενοποίησης δήλωσε ότι θέλει ν απομακρύνει τους άστεγους από τη πλατεία[3] καθώς και τους περισσότερους από τους υπαίθριους πωλητές. Οι καταστηματάρχες δήλωσαν την απέχθεια τους για τους μαύρους που πωλούσαν πριν ν αρχίσουν τα έργα τα εμπορεύματά τους στην πλατεία. Ο τοίχος -όριο ύψους Ο, 40 εκατ. που είχαμε σχεδιάσει, ανάμεσα στην εκκλησία και την οδό Ερμού στην πλευρά της Μητροπόλεως , για να περιορίσει την τοποθέτηση των τραπεζοκαθισμάτων , δεν θα γίνει, για ευνόητους λόγους , και το δένδρο που είχαμε σχεδιάσει δίπλα στη δημόσια βρύση περιορίστηκε άγνωστο για ποιους λόγους σε ένα άνοιγμα 65 εκατ. και ο φοίνικας που υπήρχε στο προαύλιο της εκκλησίας δεν θα επανατοποθετηθεί .

Ο αρχαιολογικός χώρος του Ηριδανού ελαττώθηκε αισθητά μετά τις εργασίες στήριξης και δεν εξετάσθηκαν άλλες εκδοχές ώστε το άνοιγμα να μην περιοριστεί αισθητά. Δεν υπάρχει δυνατότητα προσέγγισης στον αρχαιολογικό χώρο, δεν έγινε η σκάλα ούτε το εσωτερικό μπαλκόνι που θα έφερνε τον επισκέπτη κοντά στο νερό. Το στηθαίο και κυγκλίδωμα δεν ακολουθεί την τοπογραφία της πλατείας και έτσι το ύψος του δεν βγαίνει ενιαίο και οι κακοτοποθετημένες τσιμεντοσανίδες καμιά σχέση έχουν με τις υφές τις οποίες προτείναμε στις πλευρές του. Και έτσι ακόμη και ξεσκέπαστος ο Ηριδανός, πράγμα το οποίο επίμονα είχαμε ζητήσει και για το λόγο αυτό έγινε και site στο internet , δεν παύει τώρα πλέον να αποτελεί ένα «έκθεμα» και μάλιστα τοποθετημένο σε ένα «ιδιόμορφο φωταγωγό».

Λίγες μέρες λοιπόν πριν τα εγκαίνια καθώς έχει ανακοινωθεί ότι θα είναι σύντομα αναρωτιέμαι τι σημαίνει να κάνεις ένα δημόσιο χώρο στην Αθήνα και μάλιστα στην καρδιά της κάτω από την Ακρόπολη πάνω από τον Ηριδανό δίπλα στην Αρχαία Αγορά. Πόσο διαφορετική είναι η κατάσταση τώρα από τότε 10 χρόνια πριν που κάναμε τον διαγωνισμό;

Σίγουρα μια άλλη κατάσταση δημιουργείται καθώς γύρω από την πλατεία ανεβαίνει στα ύψη η αξία των ακινήτων, ήδη πολλά μικρά καταστήματα εκτοπίστηκαν και αντικαταστάθηκαν με άλλα, μεγάλη ένταση επικρατεί, κάποιοι περιμένουν πως και πώς να επανέλθουν τα τραπεζοκαθίσματα. Τι να κάνει η μελέτη που στο σημείο αυτό τοποθετεί τη λωρίδα τυφλών που είναι απαραίτητη για την είσοδό τους στην πλατεία; Η το τοιχείο που ορίζει τον χώρο της πλατείας ;

Το τοιχείο-όριο , δεν θα γίνει και τα μικρά καθιστικά που ήταν διασκορπισμένα σ αυτή την πλευρά στην πλατεία, δεν θα τοποθετηθούν. Είναι από τον Σεπτέμβρη που δίνονται μάχες εδώ για τα αυτονόητα , όπως για να σωθούν τα δένδρα, για να μπει η λωρίδα των τυφλών στην πλευρά ανάμεσα στην Ερμού και τη Μητροπόλεως.



Άραγε μετά η πλατεία θα «γλυτώσει» από τους ανεπιθύμητους ; Σε τι θα αναφέρεται ο κανονισμός της πλατείας που ο πρόεδρος της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων έχει σκοπό να προχωρήσει; ΟΙ αρχιτέκτονες δεν θα έπρεπε να έχουν ενημερωθεί και συνεργαστεί γι αυτόν;

Θα έχει περιφρούρηση από τους ίδιους τους καταστηματάρχες; Από την δημοτική αστυνομία; Από ένα ειδικό τμήμα που θα βρίσκεται πάντα εδώ; Ήταν μερικά από τα θέματα που συζητήθηκαν στην δημόσια συζήτηση που οι μελετητές δεν ήταν προσκεκλημένοι και έτσι δεν μπόρεσαν να εκφράσουν γνώμη.

Κι όμως, οι άστεγοι και οι μετανάστες καθώς και οι πλανόδιοι που συνεχώς αυξάνονται είναι το πρόσωπο της σημερινής Αθήνας. «Πέρασμα» είχαμε ονομάσει την πλατεία στον διαγωνισμό. Η διεθνικότητα η πολυπολιτισμικότητα, η φιλοξενία αποεδαφικοποιημένων απετέλεσαν τα κύρια χαρακτηριστικά της.

Άραγε λύνονται όλα αυτά τα ζητήματα με την αστυνόμευση και πόσο θα «διακοσμηθεί» επιπλέον η πλατεία από τα τραπεζοκαθίσματα για τα σουβλατζίδικα που θα απλωθούν ;

Το κύριο χαρακτηριστικό μιας πλατείας δεν είναι άραγε ότι αποτελεί έναν δημοκρατικό χώρο αντιπαράθεσης, μια δημόσια σφαίρα στην οποία μπορεί να συνυπάρξει ο πληθυσμός αυτής της πόλης, ότι μπορεί να «φιλοξενήσει»[4]; Ποιοι αποτελούν σήμερα αυτό τον πληθυσμό;

Είναι φανερό το ενδιαφέρον για τα εγκαίνια και τις φωταψίες της πρώτης ημέρας που τώρα μετά τον θάνατο του Αλέξη και τις διαδηλώσεις φαντάζει άκαιρο .

Και μετά τι θα γίνει μετά πως μπορούν να σιωπήσουν τις αντιπαραθέσεις, τους ανταγωνισμούς που έτσι κι αλλιώς και κατά την διάρκεια της κατασκευής ήταν έντονοι απ όλες τις πλευρές; Που θα καταφύγουν οι διασπορές που αιώνες τώρα και με διάφορες μορφές συγκεντρώνονται στην πλατεία; [5]Ποιοι θα έχουν λόγο στον κανονισμό της πλατείας, πως οι ομάδες δράσης της πόλης μπορούν να παρέμβουν; Μέσα από την εμπειρία αυτού του έργου είναι ξεκάθαρη η ανάγκη στον δημόσιο χώρο της Αθήνας ομάδων που θα διεκδικήσουν ζητήματα που αφορούν τον δημόσιο χώρο. Αυτό ακριβώς που τώρα συμβαίνει.

Ελπίζουν λοιπόν κάποιοι να αφήσουν να φαίνεται μόνο το πολύχρωμο δάπεδο και τις αντιπαραθέσεις και τους ανταγωνισμούς να τις κρύψουν στα στενά που περιβάλλουν την πλατεία. Θα μπορέσουν να το πετύχουν άραγε;

Ήδη το καμένο κτίριο στην γωνία της Ερμού δείχνει ότι δεν μένει τίποτ’ άλλο από την παραδοχή των ζητημάτων της πλατείας και της πόλης.

Η προσδοκία είναι η πλατεία να αποτελέσει έναν ανοιχτό χώρο της πόλης σε διαφορετικότητες και σε δρώμενα ικανό να φιλοξενήσει όπως το πολύχρωμο λιθόστρωτο δηλώνει.



Ελένη Τζιρτζιλάκη

w.w.w.nomadikiarxitektoniki.net



1.Την ομάδα των μελετητών του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και της αρχιτεκτονικής μελέτης αποτελούν οι : Νίκος Καζέρος, Ζηνοβία Κωτσοπούλου, Βάσω Μανιδάκη, Χριστίνα Παρακεντέ , Ελένη Τζιρτζιλάκη.

2.Την ομάδα των μελετητών της παρακολούθησης εφαρμογής της μελέτης του έργου αποτελούν οι : Νίκος Καζέρος , Ζηνοβία Κωτσοπούλου , Χριστίνα Παρακεντέ , Ελένη Τζιρτζιλάκη.

3. Την ομάδα επανασχεδιασμού των κατασκευών που έγιναν στις απολήξεις των αεραγωγών του μετρό όπως εγκρίθηκε από το Κ.Α.Σ. τον Απρίλιο του 2008

αποτελούν οι : Νίκος Καζέρος , Ζηνοβία Κωτσοπούλου, Χριστίνα Παρακεντέ, Ελένη Τζιρτζιλάκη.



[1] Η φιλανθρωπία υπάρχει στα πλαίσια της κοσμοπολιτικής. Η κοσμοπολιτική είναι βιοπολιτική. Είναι δηλαδή πολιτική διαχείριση της ζωής στο όριο, πολιτική που επιτελείται εκεί που η ζωή αγγίζει τα όρια της. βλέπε Αθηνά Αθανασίου, Ζωή στο όριο, Δοκίμιο για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική, εκδόσεις Εκκρεμές , Ιούνιος 2007.

[2] Braudel Fernand, Η Μεσόγειος , Ο χώρος και η ιστορία , εκδόσεις Αλεξάνδρεια , Αθήνα 1990.

[3] Rosalyn Deutsche, Αγοραφοβία, To πολιτικό στη σύγχρονη τέχνη, επιμέλεια Γιάννης Σταυρακάκης Κωστής Σταφυλάκης, εκδ. Εκκρεμές, 2008.

[4] Προτείνεται μία νέα έννοια της φιλοξενίας στις συνθήκες εκτάκτου ανάγκης που έχουν δημιουργηθεί Derrida Jaques της φιλοξενίας , του καθήκοντος στη φιλοξενία και του δικαιώματος στη φιλοξενία..» Αναφέρεται στις πόλεις που θα οριστούν ως καταφύγια και θα παίξουν αυτό το ρόλο στην Ευρώπη. Πέραν του κοσμοπολιτισμού, εκδόσεις Κριτική, Κοσμοπολίτες όλων των χωρών ακόμη μια προσπάθεια. Σ αυτή τη θεώρηση σημαντικό είναι το κείμενο του Marchel Mauss , Essai sur le don Forme et raison de l echange dans les societes archaiqhes, 1925. Tην ιδέα της πόλης ως καταφύγιο τη συναντάμε στον Benjamin που καθώς αναφέρεται στον Μπωντλαίρ, γράφει ο Μπωντλαίρ: αναζητούσε ένα καταφύγιο για τον ήρωά του μέσα στις μάζες της μεγαλούπολης, Benjamin Walter, To Παρίσι στον Μπωντλαίρ Ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού. «Θελήσαμε να προτείνουμε κάτω από την παλιά λέξη μια πρωτόγνωρη έννοια

[5]O κόσμος μετατράπηκε σε χώρο που διασχίζεται από σύγχρονους νομάδες. Η απόσταση από το σπίτι όπως αναφέρει ο Homi Bhabha είναι χαρακτηριστικό της αποικιακής και της μετααποικιακής συνθήκης. Μια κοινότητα ανθρώπων που συγκεντρώνονται γύρω από το περιοδικό subaltern studies και αποδίδουν μεγάλη σημασία στο διασπορικό φαινόμενο και στην πολυπολιτισμικότητα. Η έννοια subaltern είναι μια αναφορά στον Antonio Gramsci και αναφέρεται σε κάθε πρόσωπο η ομάδα που θεωρείται κατώτερος εξαιτίας της φυλής, τάξης φύλου , εθνικότητας, θρησκείας, σεξουαλικής προτίμησης. Είναι μια ομάδα από διανοούμενους που ενδιαφέρονται για τις μετααποικιακές μετααυτοκρατορικές κοινωνίες Edward Said, Homi Bhabha,Gayatri Spivac κ.λ.π.

Τελευταία νέα για τον Ηριδανό

Η απόφαση του Κ.Α.Σ. είναι ο Ηριδανός στην πλατεία στο Μοναστηράκι να παραμείνει ανοιχτός δοκιμαστικά.

Με τα τελευταία μπαζώματα στο σκάμμα για τη στερέωση του χώρου το κομμάτι που φαίνεται στην πλατεία είναι πολύ μικρό.

Είναι λοιπόν σημαντικό να αποκαλυφθεί και σε άλλα σημεία όπως στην ποικίλη στοά η στην αρχαία Αγορά και να γίνει αποκατάσταση της ροής του. Έτσι δηλαδή που να είναι αντιληπτή η ροή του από τη πλατεία στο Μοναστηράκι έως τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού.

Για άρθρο που εμφανίστηκε στην Ελευθεροτυπία

Σχετικά με όσα αναφέρονται σε άρθρο που εμφανίστηκε στην Ελευθεροτυπία και διατυπώνει την άποψη ότι ο Ηριδανός δεν θα σκεπαστεί τελικά, η Ελένη Τζιρτζιλάκη σχολιάζει τα εξής:

Ευχαριστούμε τον φίλο που μας το επισήμανε, αλλά ότι γράφτηκε στην εφημερίδα είναι προσωπική άποψη της δημοσιογράφου η ειπώθηκε από κάποιους με τους οποίους συζήτησε. Η απόφαση του ΚΑΣ παραμένει και είναι ο Ηριδανός να σκεπαστεί με γυαλί.
Τίποτα δεν άλλαξε, αυτό που γράφτηκε είναι παραπλανητικό (στην χειρότερη περίπτωση ίσως για να σταματήσουμε;)
Επίσης ζητάμε αποκατάσταση της ροής και να γίνει μια διαδρομή ώστε ο Ηριδανός να είναι επισκέψιμος σε διάφορα σημεία της πόλης!

Ένα δώρο στην πόλη της Αθήνας. Ανάδειξη της ροής του ποταμού.

Ο ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μως στο δοκίμιο «Το Δώρο. Μορφές και λειτουργίες της ανταλλαγής στις Αρχαϊκές Κοινωνίες» και στο κεφάλαιο «Το πνεύμα του δώρου» αναφέρεται στην Πολυνησία και λέει ότι σύμφωνα με τη θρησκευτική θεωρία των Μαορί, «Χάου» είναι το πνεύμα των πραγμάτων που εμπεριέχεται στη γη και στον τόπο καθώς όλα τα πράγματα στη φύση έχουν μια πνευματική δύναμη. «Ταόνγκα» είναι το δώρο: είναι στενά δεμένο με τη γη και έχει πνευματική δύναμη. Το «χάου» (άνεμος, ψυχή) θέλει να γυρίσει στον τόπο που γεννήθηκε να ξαναβρεί τη δύναμή του.

Το γεγονός ότι το ποτάμι αποκαλύφτηκε αποτελεί ένα δώρο στη πόλη της Αθήνας μετά από τα πολλά τσιμέντα που είχε δεχτεί κατά την διάρκεια των έργων του μετρό. Εμφανίστηκε ζωντανό, να ρέει στα 6 μέτρα βάθος και είναι ολοφάνερο ότι η ροή του νερού θέλει να εμφανιστεί στην πόλη της Αθήνας .

Αναφέρομαι στις φυλές της Πολυνησίας και στο πνεύμα του ποταμού για να δείξω τη σημασία της ροής, του διαρκούς γίγνεσθαι του ποταμού της Αθήνας Ηριδανού. Η εμφάνιση της ροής του θα έπρεπε να γίνει η αφορμή για την αποκάλυψή του στην πλατεία και σε άλλα σημεία της πόλης και κυρίως στο τμήμα από το Μοναστηράκι έως την Ποικίλη Στοά, ως μια ανταπόδοση στον ποταμό που ρέει όλους αυτούς τους αιώνες.

Θα μπορούσε να αποτελεί μια διαδρομή στην οποία να συναντά κανείς το ποτάμι αρχικά στην πλατεία, στη συνέχεια κάτω από το σταθμό, σε κάποιο σημείο κατά μήκος της οδού Ηφαίστου, στην ποικίλη στοά, στην οδό Αδριανού και να καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, όπου και σήμερα το ποτάμι είναι ζωντανό με ιδιαίτερα φυτά και ζώα.

H ετερότητα και η διαρκής ροή του ποταμού υποστηρίχθηκε από τον Ηράκλειτο: συμβολικά αποδίδεται ως ποτάμι δράκοντας, ως ποτάμι άλογο, ως οργισμένος ταύρος , ως γέροντας κι εν γένει ο ποταμός ως διαρκές γίγνεσθαι. Όπως αναφέρει «μάχεσθαι χρη» για τους νόμους του ανθρώπου αλλά και για τους νόμους της φύσης, για το παρόν και το μέλλον της Αθήνας.

Η άποψη να τοποθετηθεί το ποτάμι κάτω από γυαλί έρχεται σε αντίθεση με τη θέση της Unesco για την πολιτιστική κληρονομιά όσον αφορά στο ζήτημα των τοπίων. Η έννοια του πολιτιστικού τοπίου αναπτύσσεται από το 1972 από την Unesco στο πλαίσιο της συνθήκης για την πολιτιστική κληρονομιά. Πολιτιστικά τοπία χαρακτηρίζονται τα ανθρώπινα έργα και τα έργα της φύσης. Από την δεκαετία του 1980 η επιτροπή για την πολιτιστική κληρονομιά μιλά «για την διατήρηση τοπίων σημαντικών για την αρμονική αλληλεπίδραση του ανθρώπου και της φύσης» και ζητά να «δοθούν ευκαιρίες στο κοινό να χαρεί την οργανική σχέση που συνδέει τα ανθρώπινα έργα με το έργο της φύσης.»

Σήμερα ο ποταμός είναι μια γραμμή σε κάποιους χάρτες της Αθήνας. Ένας ποταμός που ακόμη και από τους Αθηναίους δεν είναι πολλοί αυτοί που γνωρίζουν που βρίσκεται. Ορισμένοι μπορεί να επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο στην αποβάθρα του ΗΣΑΠ -χώρος που δεν είναι ακόμη πολύ γνωστός και που η πρόσβασή του είναι περιορισμένη. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τον χώρο του Κεραμεικού όπου ο ποταμός είναι ζωντανός και περιτριγυρισμένος από φυτά, ζώα και πουλιά.

Ας ξαναγίνει λοιπόν ορατή η ροή του ποταμού στην πόλη της Αθήνας, καθαρίζοντας και αναδεικνύοντας αρχικά το τμήμα από την πλατεία έως την ποικίλη στοά κι εν συνεχεία στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Η διαδρομή του σε όλη την πόλη μπορεί να επισημανθεί με πινακίδες και σταδιακές διανοίξεις.

Ανάδειξη του ποταμού σημαίνει ανάδειξη της αδιάκοπης ροής του . Το ποτάμι δεν είναι ποτέ το ίδιο.

Ε.Τ.

Διαδρομή: «Ακολουθώντας» τον Ηριδανό

Στέλιος Λεκάκης, αρχαιολόγος

Πλατεία Δεξαμενής - Σύνταγμα - Μοναστηράκι - Οδός Αδριανού - Αγορά - Κεραμεικός

Αφιερώνεται στις μικρές και μεγάλες
-καθημερινές- απώλειες.
Ρειν τα όλα του ποταμού δίκην

Προλογικά
Ο Ηριδανός ήταν ένας από τους ποταμούς που άρδευαν το λεκανοπέδιο των Αθηνών από την προϊστορία, μαζί με τον Ιλισό και τον Κηφισό. Η ορμητική του ροή αλλά και το γεγονός ότι περνούσε από το κέντρο της πυκνοκατοικημένης πόλης, οδήγησε στον εγκιβωτισμό και την υπογειοποίησή του κατά τμήματα και περιόδους, ήδη από την κλασική αρχαιότητα. Σήμερα αποτελεί ένα από τα αόρατα φυσικά στοιχεία της πόλης, σχεδόν άγνωστο στους Αθηναίους ενώ η παρουσία του στο γεωανάγλυφο γίνεται αντιληπτή μέσω ενδείξεων.

Η παρακάτω ημερήσια διαδρομή είναι, ουσιαστικά, μια ανίχνευση αυτών των ενδείξεων και -αναφέροντας μαζί αρχαία και σύγχρονα αθηναϊκά τοπόσημα- κάποια προσπάθεια ερμηνείας τους˙και όπως όλες οι ερμηνείες, αν όχι υποκειμενική τότε σίγουρα φορτισμένη από τα προσωπικά εργαλεία αντίληψης του κόσμου καθενός (γνώσεις, συναισθήματα, αδυναμίες, εμμονές…), στη συγκεκριμένη περίπτωση, του δικού μου.

Για να επιστρέψουμε όμως στον Ηριδανό: Ο ορμητικός χείμαρρος αναφέρεται πολύ σποραδικά στις αρχαίες πηγές˙η ολιγολογία τους ίσως να οφείλεται στα έργα ελέγχου της ροής του. Μια σύντομη έρευνα δίνει κάποια αναπαραγώμενα μυθολογικά στοιχεία ενώ οι τοπογραφικές πληροφορίες είναι ελάχιστες (βλ. κυρίως Πλάτωνα, Παυσανία, Στράβωνα). Περισσότερα στοιχεία έγιναν γνωστά μετά τις ανασκαφές για τον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Αθηνών στις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Περιληπτικά
Ο Ηριδανός, το μικρότερο από τα τρία ποτάμια της Αθήνας αλλά και βασικός άξονας ρυμοτομίας σε όλες τις περιόδους, είχε συνεχή ροή, άλλαζε συχνά κοίτη και πλημμύριζε στις μεγάλες βροχοπτώσεις καθώς δεχόταν τα νερά από την Ακρόπολη, τον Άρειο Πάγο, την Πνύκα αλλά και από άλλα μικρά ρέματα και χειμάρρους (εικ.1). Τα δεδομένα αυτά έκαναν τους Αθηναίους να ασχολούνται διαχρονικά με το πρόβλημα ελέγχου της κοίτης του σε διάφορα σημεία της διαδρομής του (βλ. παρακάτω). Η πιο σημαντική επέμβαση είναι, βέβαια, στη ρωμαϊκή περίοδο (2ος αι. μ.Χ.), όπου το ποτάμι καλύπτεται με πλίνθινη καμάρα και μετατρέπεται σε κλειστό αγωγό-υπόνομο (εικ.6). (Ένας σχηματικός χάρτης της διαδρομής του είναι διαθέσιμος εδώ).

Δείτε το πλήρες άρθρο με τις σχετικές φωτογραφίες όπως δημοσιεύονται στο περιοδικό MONUMENTA

Ηριδανός - video

Η κοίτη του Ηριδανού με τον Ρωμαικό αποχετευτικό αγωγό στο εσωτερικό της στην Λ. Αμαλίας, Σταθμός του Μετρό Σύνταγμα.

την φωτογραφία μας έστειλε ο Μιχάλης Χ.